✒️
ડૉ યજ્ઞેશ દવે
લેખક
ભારતે તાજેતરમાં ઓપરેશન સિંદૂર દ્વારા વિશ્વને પોતાની સ્વતંત્ર વ્યૂહાત્મક શક્તિ અને આત્મનિર્ભરતા દર્શાવી છે. આ ઓપરેશન એ માત્ર એક લશ્કરી કાર્યવાહી નહોતું, પરંતુ ભારતની રાજકીય, સાંસ્કૃતિક અને ધાર્મિક એકતાનો પણ પ્રભાવશાળી નમૂનો હતો. બીજી બાજુ, પાકિસ્તાનનું ઓપરેશન બુનિયાં ઉલ મરસૂસ એક કુપ્રચારયુક્ત પ્રયાસથી આગળ વધી શક્યું નથી.
આવો આપણે આ લેખમાં ઓપરેશન સિંદૂરની સાત મહત્ત્વની વિશેષતાઓ અને તેની સરખામણીમાં પાકિસ્તાનની સદંતર નિષ્ફળતા જોઈએ.
૧. સંયુક્ત રાષ્ટ્રની નિરર્થકતા અને ભારતની સ્વતંત્રતા:
ઓપરેશન સિંદૂરે સાબિત કર્યું કે ભારત હવે સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સુરક્ષા પરિષદ (UNSC) ના પાંચ સ્થાયી સદસ્યોની સહાનુભૂતિ પર આધાર રાખતું નથી. આ ઓપરેશન દ્વારા ભારતે વૈશ્વિક સ્તરે પોતાની વ્યૂહાત્મક સ્વાયત્તતા અને આત્મવિશ્વાસ દર્શાવ્યો છે. UNSCની સ્થગિત સ્થિતિને ઓળખીને ભારતે પોતાના હિતોનું રક્ષણ કરવા માટે સ્વતંત્ર રીતે પગલાં ભર્યાં.
૨. આતંકવાદીઓ અને તેમના સમર્થકો વચ્ચેની ભેદરેખા નાબૂદ:
પહેલીવાર ભારતે આતંકવાદીઓ અને તેમના પાછળના પાકિસ્તાન સમર્થિત સમર્થકોને એકસરખા ગણીને બંને પર હુમલો કર્યો. પાકિસ્તાનના કેટલાક શક્તિશાળી અધિકારીઓ દ્વારા આતંકવાદી હુમલાઓને પ્રોત્સાહન આપવામાં આવે છે એવી ધારણાનું પણ ભારતે ખુલ્લી પાડી. આ નવી વિચારસરણીએ પાકિસ્તાનની સતત “અસ્વીકારની નીતિ” (policy of deniability) ને નકામી સાબિત કરી. હવે પાકિસ્તાને આંતકવાદને ટેકો નથી આપતા એ કહેવા માટે નવી રણનીતિ શોધવી પડશે.
૩. આર્થિક નબળાઈ અને યુદ્ધની અસમર્થતા:
ઓપરેશન સિંદૂર દરમિયાન પાકિસ્તાને આંતરરાષ્ટ્રીય નાણાકીય ફંડ (IMF) પાસેથી લોન મેળવવાની વાટાઘાટો કરી, જે આઘાતજનકaઅથવા કહો કે આશ્ચર્યજનક રીતે મંજૂર થઈ. આ દર્શાવે છે કે પાકિસ્તાન નાના લશ્કરી સંઘર્ષોમાં ભાગ લઈ શકે છે, પરંતુ યુદ્ધ જેવી મોટી કાર્યવાહી માટે તેની આર્થિક સ્થિતિ અપૂરતી છે. IMFની લોનથી યુદ્ધ જીતી શકાતું નથી, અને આ બાબતે પાકિસ્તાનની લશ્કરી મર્યાદાઓ પણ ઉઘાડી પડી ગઈ.
૪. ધીરજ અને સંયમની મર્યાદા:
૨૨ એપ્રિલે લશ્કર-એ-તૈયબાના આતંકવાદીઓએ ભારતની વ્યૂહાત્મક ધીરજ અને સાંસ્કૃતિક સંયમની કસોટી કરી. તેઓ કદાચ ભારતને વિશ્વ સમક્ષ અપમાનિત કરવા માગતા હતા, પરંતુ તેમનો આ પ્રયાસ સંપૂર્ણપણે નિષ્ફળ રહ્યો. આતંકવાદીઓની માનસિકતા હજુ પણ ૨૦૦૮ના મુંબઈ હુમલામાં અટવાયેલી હોય તેમ લાગે છે, પરંતુ aઆ નવુ ભારત છે , ઓપરેશન સિંદૂરે તેમના આ ષડયંત્રને નિષ્ફળ બનાવ્યું.
૫. વ્યૂહાત્મક પહોંચ અને પાકિસ્તાનની નબળાઈ:
ઓપરેશન સિંદૂરે દર્શાવ્યું કે પાકિસ્તાનની પ્રત્યેકiઇંચ જમીન ભારતની પહોંચમાં છે. નૂર ખાન એરબેઝ, જેને પાકિસ્તાનનું સૌથી સુરક્ષિત ગણવામાં આવતું હતું, અને રાવલપિંડી જેવો લશ્કરી ગઢ પણ ભારતના હુમલાઓથી બચી શક્યા નહીં. આ ઓપરેશને પાકિસ્તાનની રક્ષણાત્મક નબળાઈઓને ઉજાગર કરી નાંખી.
૬. ધાર્મિક નેરેટિવ પર ભારતનો પ્રભુત્વ:
પાકિસ્તાન લાંબા સમયથી ઇસ્લામિક ફતવાઓનો ઉપયોગ મુસ્લિમ ઉમ્માહ પાસેથી સહાનુભૂતિ મેળવવા માટે કરતું આવ્યું છે. જોકે, ઓપરેશન સિંદૂર દરમિયાન ભારતના ઉલેમાઓએ પોતાનો ફતવો રજૂ કરીને આ દ્રષ્ટિકોણને તોડી પાડ્યો. દેઓબંદ, જે ભારતમાં આવેલું છે, તેના ધાર્મિક પ્રભાવે પાકિસ્તાનના ધાર્મિક દાવાઓને નકારી કાઢ્યા. આ એક નોંધપાત્ર ફેરફાર હતો.
૭. ગુપ્તતા અને રાષ્ટ્રીય એકતા:
લોકશાહી સમાજમાં ગુપ્તતા જાળવવી અત્યંત મુશ્કેલ છે, પરંતુ ઓપરેશન સિંદૂર દરમિયાન ભારતે આ કૌશલ્ય પણ દર્શાવ્યું. ઓપરેશન વિશે ન્યૂનતમ માહિતી લીક થઈ, જે ભારતની વ્યૂહાત્મક ગુપ્તતા અને રાષ્ટ્રીય એકતાનું પ્રતીક છે. આ એકતાએ ઓપરેશનની સફળતામાં અતી મહત્ત્વની ભૂમિકા ભજવી.
ઓપરેશન બુનિયાં ઉલ મરસૂસ: એક નિષ્ફળ પ્રયાસ:
ઓપરેશન બુનિયાં ઉલ મરસૂસ વિશે બહુ ઓછી માહિતી અથવા દ્રશ્યો ઉપલબ્ધ છે. પાકિસ્તાનના લશ્કરી નેતૃત્વે ઘણા ખોટા દાવાઓ કર્યા, પરંતુ ભારતનું આકાશ ખુલ્લું રહ્યું, ફ્લાઇટ્સ રદ થઈ નહીં, અને દિલ્હી કે અમૃતસરમાં મિસાઇલો પડવાના એકપણ પુરાવા મળ્યા નથી. યુદ્ધવિરામે પાકિસ્તાનને વધુ નુકસાનથી બચાવ્યું, પરંતુ તેમની વ્યૂહાત્મક નિષ્ફળતા સ્પષ્ટ અને ઉડીને આંખે વળગે તેવી હતી.
નિષ્કર્ષ:
ઓપરેશન સિંદૂર એ ભારતની વ્યૂહાત્મક, આર્થિક અને ધાર્મિક શક્તિનું પ્રદર્શન હતું. તે દર્શાવે છે કે ભારત હવે એક એવું રાષ્ટ્ર છે જે પોતાના હિતોનું રક્ષણ કરવા માટે સ્વતંત્ર રીતે નિર્ણય લઈ શકે છે. બીજી તરફ, ઓપરેશન બુનિયાં ઉલ મરસૂસ એ પાકિસ્તાનની મર્યાદાઓ અને નબળાઈઓને ઉજાગર કરી. આ ઓપરેશન ભારતના નવા, આત્મનિર્ભર અને શક્તિશાળી યુગની શરૂઆતનું પ્રતીક છે.
